ALS en frontaalkwabdementie vroegtijdig op het spoor
Genetische wijzigingen in het C9orf72-gen worden in verband gebracht met de hersenziektes frontotemporale dementie en ALS. Onderzoekers verbonden aan VIB, KU Leuven en UZ Leuven melden nu in het vakblad JAMA Neurology dat een specifieke type PET-scan hersenveranderingen kan waarnemen bij mensen met een gewijzigd C9orf72-gen, nog vooraleer ze ziek worden. Volgens prof. Philip Van Damme, die aan het hoofd staat van het onderzoeksteam, suggereert dit dat de beeldvormingstechniek vroege veranderingen kan waarnemen jaren voordat de ziekte begint.
C9orf72 mutaties veroorzaken frontaalkwabdementie en ALS
Genwijzigingen of mutaties in C9orf72 zijn de meest voorkomende oorzaak van erfelijke frontotemporale dementie en amyotrofe laterale sclerose, beter bekend als ALS.
Bij ALS sterven zogenaamde motorneuronen (zenuwcellen die de spieren aansturen) steeds verder af, met als gevolg dat de spieren zelf ook gaandeweg verzwakken. De meerderheid van de ALS-patiënten sterft binnen de twee tot vijf jaar na de eerste symptomen. Ongeveer de helft van alle patiënten vertoont ook niet-motorische symptomen.
Frontotemporale dementie of FTD is, na de ziekte van Alzheimer, de meest voorkomende vorm van dementie op jonge leeftijd. Bij FTD sterven de zenuwcellen in de frontale en temporale kwabben van de hersenen af, wat leidt tot veranderingen in zowel cognitie (bijv. taal of uitvoerende functies) als gedrag (bijv. apathie).
De ontdekking dat genetische wijzigingen ter hoogte van het zogenaamde C9orf72 gen de belangrijkste oorzaak vormen van zowel ALS als FTD bewijst dat beide aandoeningen twee uitersten vormen van hetzelfde continuüm.
“Een C9orf72-genmutatie is de meest voorkomende oorzaak van zowel erfelijke ALS als FTD,” zegt Van Damme. “Maar de mutatie gaat gepaard met een extreem variabel klinisch fenotype, en lijkt bovendien niet altijd de ziekte te veroorzaken.”
Dit doet vermoeden dat er meerdere factoren zijn die het ziekteproces kunnen beïnvloeden, in positieve of negatieve zin. Deze factoren zouden natuurlijk interessante therapeutische doelwitten zijn.
Mensen die drager zijn van deze specifieke genetische wijziging in het C9orf72-gen vormen een erg interessante groep voor onderzoek, aangezien velen onder hen toekomstige patiënten zijn, legt Van Damme uit:
“Het bestuderen van presymptomatische individuen biedt enorme mogelijkheden om jet ziekteproces van leeftijdsgebonden neurodegeneratieve ziekten beter te begrijpen.”
FDG-PET als vroege bio-merker voor veranderingen in de hersenen
In hun nieuwe studie bestudeerde Joke De Vocht van het team van Van Damme in Leuven (afdeling Neurologie UZ Leuven, Laboratorium voor Neurobiologie aan het VIB Centrum voor Hersenonderzoek) de presymptomatische ziektefase bij dragers van een C9orf72-genmutatie, met behulp van geavanceerde time-of-flight 18F FDG-PET MR-beeldvorming.
“Met deze beeldvorming kunnen we veranderingen op individueel niveau identificeren, nog vooraleer de eerste tekenen van de ziekte opduiken,” legt De Vocht uit.
Die doorbraak is erg belangrijk volgens Van Damme en De Vocht, omdat er nu ook potentiele nieuwe behandelstrategieën in ontwikkeling zijn die de ziekte zouden kunnen vertragen of zelfs voorkomen:
"Onze bevindingen suggereren dat FDG-PET een vroege en gevoelige bio-merker kan zijn, die uiteindelijk kan helpen bepalen wanneer het het meest opportuun is om in te grijpen met preventieve behandelingen."